در حال ویرایش شربت‌خانه (بخش)

== معماری شربت خانه ==
محفل شربت خانه‌ها در ایران از سابقه طولانی برخوردار است. این بن اها عموماً در مکانی احداث م یشدند که جمعیت زیادی در آن رفت‌وآمد داشتند. برای نمونه می‌توان به شربت خانه‌هایی در راسته بازارها ([[بازار قیصریه]] اصفهان)، با غها (باغ امیر طبس)، خانقاه‌ها (خانقاه سید واقف نطنز)، آرامگاه‌ها (آرامگاه شیخ صفی الدین در اردبیل)، تکایا (تکیه ملاباشی [[تبریز]])، حسینیه‌ها (حسینیه امین یهای قزوین) و آب انبارها (آب انبارجهرم) اشاره کرد. با بررسی شربت خان ه‌های موجود م یتوان آن‌ها را از نظر عملکردی به دو دسته حکومتی و مردمی دست هبندی کرد:
* شربت خانه‌های حکومتی
* شربت خانه شاهی سر در قیصریه بازار اصفهان
سر در قیصریه بازار اصفهان واقع در شمال [[میدان نقش جهان]] در سال ۱۰۲۹ ه‍.ق و به دستور شاه عباس اول بنا شده‌است. فضاهای داخلی طبقه اول سر در قیصریه زمانی مشتمل بر تالارهای متعدد و زیبایی موسوم به شربت خانه بوده‌است که در ایام خاصی، از آن برای پذیرایی میهمانان پادشاه قبل از اینکه به حضور شاه برسند استفاده می‌شده و سایر مواقع نیز به عنوان محلی عمومی یا مخصوص اعیان و اشراف و برای گذراندن اوقات فراغت بوده‌است (اصلانی، ۱۳۷۶:۲۱۶). از ورودی‌های مجموعه در گذشته می‌توان به ورودی بازار کفا شها، بازار قنادها، دالان سرای شلّه و نیز ورودی‌های اتاق‌های دایره و مستطیل شکل طرفین اتاق میانی که از طریق حجره‌های بالایی بازار قیصریه به کاروانسرا و ضرابخانه شاهی متصل می‌شده اشاره کرد؛ هم‌اکنون تنها ورودی بازار کفاش‌ها و سرای شله باقی‌مانده‌است. نکته حایز اهمیت آن است که شربت خانه شاهی در عین دار بودن ورودی‌های متعدد، با توجه
به کاربری حکومتی اش، فاقد ورودی شاخص دعوت‌کننده‌ای متناسب با شکوه و عظمت آن بوده‌است. این شربت خانه از لحاظ پلان و تقسیمات فضایی حایز اهمیت است و در عین قرینگی، ناقرینه است. اصلی‌ترین فضای شربت خانه اتاق سه دری میانی است که از طریق آن عظمت و شکوه میدان نقش جهان و بازار قیصریه قابل رؤیت است. این اتاق دارای تزیینات زیبایی است که از مهم‌ترین آن‌ها تنگ بری‌های قسمت‌های ازاره به بالا را باید ذکر کرد که علاوه بر بعد تزییناتی، محلی برای قراردادن ظروف و اسباب شربت خانه بوده‌است. سایر عناصر تزیینی عبارت است از: پنجره‌های مشبک چوبی، مقرنس‌های گچی و کشته بری با نقوش گیاهی و اسلیمی در عرقچین سقف در سمت چپ اتاق میانی اتاقی است که به جهت پلان دایره‌ای شکل آن به اتاق استوانه‌ای موسوم است و به لحاظ معماری و عناصر تزیینی قابل توجه است. این اتاق تنها اتاق مجموعه است که دارای بخاری دیواری است و این احتمال می‌رود که خلوت
و فضایی خصوصی برای اقامت موقت چند ساعتی بوده باشد. از تزیینات این اتاق نیز می‌توان از تنگ بری‌ها، تزیینات روی دوال با طرح زیبای مداخل، بخاری دیواری، پنجره‌های مشبک چوبی و رسم یبندی سقف نام برد از دیگر اتا قهای مجموعه شربت خانه می‌توان به اتاق مستطیل شکل در جانب راست اتاق میانی اشاره کرد که نسبت به دو اتاق میانی و استوانه‌ای ساد هتر و دارای تزییناتی چون تاقچه بند یها، پنجره مشبک چوبی و رسمی بندی سقف است. سایر اتاق‌ها ساده و بی تزیین هستند و از کاربری آن اطلاعات صحیحی در دست نیست. شربت خانه علاوه بر اتاق‌های متعدد، دارای چهار ایوان مشرف بر فضای جلوخان بازار قیصریه جهت بهره‌گیری از فضای باز نیز است.
* شربت خانه باغ امیر طبس
باغ امیر بر شمالی خیابان گلشن طبس واقع شده‌است. بنای این باغ از دو قسمت اندرونی و بیرونی تشکیل شده‌است. برخلاف سایر بناهای قدیمی ایران، بیرونی این بنا بزرگتر از اندرونی و دارای فضاهای مستقل بسیاری است. علت این امر چنین توجیه شده که قسمت بیرونی علاوه بر پذیرایی، دارای جنب ه‌های اداری و حکومتی نیز بوده و امیر اسدالله خان، حاکم وقت طبس، از این قسمت برای خدمه اداری و میهمانان حکومتی استفاده می‌کرده‌است. در قسمت بیرونی، در گوشه جنوب غربی میانسرا، اتاقی قرار داشته که شربتخانه نامیده م یشده‌است) دانشدوست، ۱۳۷۶:۲۰۷). راه ورود به شربت خانه، پس از عبور از میانسرا و دالانی مستقیم، از طریق دالانی باریک‌تر با مسیری شکسته است. شربت خانه فضایی است مرکزی با قاعده هشت و نیم هشت که صفه‌هایی
در جوانب دارد. سقف آن دارای پوشش رسمی بندی زیبایی است و در میان آن هورنو قرار دارد که با ورود نور به داخل، فضایی مطبوع و دلنشین ایجاد می‌کند.